Τα εικονικά φάρμακα αποτελούν «μιμητές» των κλασσικών φαρμάκων με την ίδια εμφάνιση χρωματισμό – δοσολογία.
Η χρήση των εικονικών φαρμάκων είναι σήμερα περιορισμένη (χρήση για δημιουργία στατιστικών στοιχείων στην δημιουργία νέων φαρμάκων πριν από την κυκλοφορία τους).
Η όλη λειτουργία και επίδραση των εικονικών φαρμάκων βασίζεται στην ρήση του Παραικέλσου (Ιδυτής Ιατροχημείας), «Η θέληση αποτελεί ισχυρό βοήθημα του κάθε φαρμάκου».
ΕΙΚΟΝΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ (ΕΦ)
PLACEBOS
Σαν εικονικό φάρμακο ορίζεται ανδρανές συστατικό στοιχείο (άμυλο-ζάχαρη) το οποίο μοιάζει σαν «αληθινό» φάρμακο.
Ετυμολογικά η λέξη «placebo» αποτελεί μέλλοντα του λατινικού ρήματος placer που σημαίνει «δίνω ευχαρίστηση, αρέσω».
Έγινε γνωστή η λέξη στις χώρες της Δύσης από ψαλμό της βουλγάτα (λατινική μετάφραση της Βίβλου).
Placebo Domino in regione vivorum : «θα ευχαριστήσω τον Κύριο στο βασίλειο των ζωντανών»
Ο ψαλμός αυτός λεγόταν από επαγγελματίες μοιρολογητές τους όπως είχαν προσλάβει οι αγαπημένοι συγγενείς του νεκρού και αμείβοντας αυτούς αδρά, για να προσποιηθούν λύπηση, οδύνη για τον θάνατο του «αγνώστου» γι’ αυτούς Προσώπου.
Φυσικά οι μοιρολογητές ενδιαφέρονταν μόνο για τα χρήματα που έπερναν και έτσι με τα χρόνια η λέξη placebo απέκτησε αρνητική σημασία υποδηλώνοντας κάτι το ψεύτικο.
Στο ιατρικό λεξιλόγιο η λέξη αναφέρεται περί τα τέλη του 18ου αιώνα στην αρχή στις ΗΠΑ και κατόπιν στην Βρεττανία και κατέληξε να σημαίνει το εικονικό φάρμακο που χορήγησε ο γιατρός στον ασθενή του (όταν δεν είχε κάτι άλλο να προτείνει).
Η χορήγηση αυτή γινόταν όχι μόνον για θεραπευτικούς σκοπούς!!! αλλά μόνον και ευχαριστήσει και να καθησυχάσει τον ασθενή.
ΑΛΛΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Το placebo αναφέρεται για πρώτη φορά στην αρχαία Ελλάδα από τον Γαληνό (παρασκευαστής φάρμακο τεχνικής μορφής), ο οποίος παρατήρησε καλύτερη κλινική πορεία της νόσου στους ασθενείς οι οποίοι του έδειχναν εμπιστοσύνη.
Ο Παρακέλσος (Ιδρυτής της Ιατροχημείας) τον 16ο αιώνα ανέφερε «Η θέληση αποτελεί ισχυρό βοήθημα των φαρμάκων».
Η ιστορία και ενέργεια του placebo ενισχύεται στο 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο όταν ο αναισθησιολόγος Henry Beechar του Αμερικανικού στρατού αντί για την χορήγηση μορφίνης (ισχυρό αναγλητικό) που πολλές φορές δεν διέθετε στην θέση της έκανε ενέσεις φυοιολογικού ορού, που είχαν το ίδιο αποτέλεσμα με την μορφίνη όπως ανέφεραν οι ίδιοι οι ασθενείς.
Μετά τη λήξη του πολέμου ο γιατρός αυτός με ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου Harvard δημοσίεσε το 1955 τα τελικά συμπεράσματά του με τίτλο «ΤΟ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΟ PLACEBO».
Τα συμπεράσματα ήταν το εξής :
Ποσοστό 35% των ασθενών μπορεί να αντιδράση θετικά (σήμερα υποστηρίζεται ότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να αντιδράσουν θετικά υπό τις κατάλληλες συνθήκες).
Επίσης άλλη έρευνα που δημιοσιεύτηκε το 2002 από τον χειρουργό ορθοπεδικό Bruse Moseley έδειχνε ότι η πραγματικές εγχειρήσεις στα γόνατα ασθενών με αρθρίτιδα είχαν το ίδιο αποτέλεσμα με τις placebo εγχειρήσεις!!! (χτύπημα με χειρουργικό ξέστρο μερικές φορές τα γόνατά τους!!!)
Φαίνεται τελικά ότι η ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ – ΑΙΣΙΟΔΟΞΕΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΝΟΣΟΥ που εξαρτάται από πνευματικές δραστηριότητες έχει σαφή βελτιωτικό αποτέλεσμα σε κάθε θεραπεία (πραγματική ή όχι).
Η ενέργεια του placebo βρίσκεται στον κέντρο της διαμάχης μεταξύ ομοιοπαθητικής κια κλασσικής Ιατρικής.
Οι γιατροί της ομοιοπαθητικής θεωρούν ότι τα ομοιπαθητικά φάρμακα δεν πρέπει να περιέχουν ούτε ένα μόριο δραστικής ουσίας, έστω και αδρανούς (άμυλο-ζάχαρη) που περιέχονται στα «κλασσικά placebos.
Βέβαια τα ερωτήματα τα οποία γεννιούνται άμεσα είναι τα εξής :
Ø Η ομοιοπαθητική γιατρεύει;
Ø Το placebo effect (ενέργεια του placebo) στο οποίο στηρίζεται όλη η ερμηνεία της ομοιοπαθητικής θεραπείας είναι πραγματικό ή όχι;;;
Είναι αποδεκτό βέβαια ότι σε ορισμένες περιπτώσεις τα ομοιοπαθητικά φάρμακα γιατρεύουν.
Όσον αφορά το φαινόμενο placebo δεν είναι κάποιος μυστηριώδης μηχανισμός αλλά αποτελείται από περίπλοκο πλέγμα ψυχολογικών μηχανισμών που αναπτύσονται γύρω από μία ιατρική θεραπεία που βασίζεται είτε σε φαρμακευτικά προϊόντα που λειτουργούν είτε σε ανδρανείς ουσίες.
Έτσι το placebo μπορεί να δράσει θεραπτευτικά σε ορισμένες περιπτώσεις ασθενών και σε άλλες μπορεί αυτό να αλλάξει τη συναισθηματική προσέγγιση, το ψυχοσυναισθηματικό υπόστρωμα του ατόμου π.χ. η αίσθηση και ένταση του πόνου που αναφέρει ο ασθενής.
Μπορεί να μην πάψει να υπάρχει ο πόνος αλλά μπορεί το άτομο να αναφέρει με την λήψη του placebo, αισθητή μείωση.
Σημείωνεται ότι ο πόνος είναι καθαρά υποκειεμενικό σύμπτωμα χωρίς δυνατότητα μέτρησης αντικειμενικών κριτηρίων.
Ο μηχανισμός δράσης των placebos σύμφωνα με τις επικρατούσες υποθετικές θεωρίες αναφέρεται :
- 1. Στην προσδοκία που πολλές φορές μας κάνει να βλέπουμε ή να υποθέτουμε πράγματα που δεν υπάρχουν.
- 2. Στο κίνητρο να γίνει κάποιος ασθενής καλά, και έτσι μπορεί να επιδράσει τελικά θετικά.
- 3. Στα εξαρτώμενα αντανακλαστικά δηλαδή το κάθε φάρμακο πάντα συνδέεται με θεραπεία.
- 4. Προκαλείται Ενδογενής παραγωγή οπιοειδών με την χορήγηση του placebo.
Κλασσικό παράδειγμα placebo απετέλεσε μία μελέτη η οποία αφορούσε την διακοπή του καπνίσματος. Τα άτομα χωρίστηκαν σε 2 ομάδες.
Στην 1η ομάδα χορηγήθηκε placebo με την διαβεβαίωση ότι πρόκειται για νέο φάρμακο σε σύνθετες άμεσα ηρεμιστικές και ιδιότητες αποκατάστασης του εθισμού του τσιγάρου.
Η 2η ομάδα περιελάμβανε άτομα ίδιας ηλικίας, φύλου, σωματικού βάρους και σε αυτή εχορηγείτο κανονική θεραπεία.
Οι δύο ομάδες εμφάνισαν στατιστικά τα ίδια αποτελέσματα.
Φυσικά η επιτυχία της ομάδας που λάμβανε placebo αποδόθηκε όχι στην «υποθετική φαρμακευτική αγωγή» αλλά στις προσδοκίες και δυνατότητες αυθυποβολής στο «νέο επαναστατικό» φάρμακο.
Συχνή χρήση σήμερα των Ε.Φ. γίνεται και στην θεραπεύτική Ιατρική για δοκιμή νένων φαρμάκων.
Σε πολλές από τις μελέτες αυτή η χρήση Ε.Φ. (ποσοστό 50%) απαλάσσει τον ασθενή από τα συμπτώματά του, εκμηδενίζοντας έτσι την κλινική και εμπορική χρήση του αληθινού φαρμάκου.
Χρήση επίσης των Ε.Φ. μπορεί να γίνει με την συγκατάθεση του ασθενούς όιταν πρόκειται για «αναζήτηση», «εφαρμογή» ενός νέου φαρμάκου (π.χ. ισχυρού αναλγητικού).
Σε σπάνιες περιπτώσεις έχει σημειωθεί ή χορήγηση Ε.Φ. με πρωτοβουλία του γιατρού για την αντικατάσταση του «κλασσικού» φαρμάκου.
Αυτό εγκυμονεί κινδύνους αποκλεισμού, διακοπής φιλικής εμπιστοσύνης, σχέσης ασθενή και γιατρού.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ Ε.Φ. ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΑΥΤΩΝ
- 1. Εμφάνιση : πρέπει να θυμίζει γνήσιο φάρμακο.
- 2. Μεγέθους, χρώμα Ε.Φ., μορφή. Όσο μεγαλύτερο μέγεθος εμφανίζει το Ε.Φ. «θεωρείται» πιο δραστικό. Το «πράσινο χρώμα» θεωρείται πιο δραστικό από τα μπλέ και κίτρινα χάπια Ε.Φ. Η μορφή επίσης του Ε.Φ. σε ενέσιμο διάλυμα δίνουν «δραστηκότητα» στο Ε.Φ.
- 3. Η γενική διάθεση, ψυχισμός του ατόμου. π.χ. άτομο που αναμένει βελτίωση της κατάστασής του ώστε να επανέλθει στη δουλειά του. Γενικά η προσδοκία και η δύναμη της υποβολής παίζει βασικό ρόλο. Επίσης άτομα τα οποία έχουν θετική γνώμη και εμπειρία από γιατρούς και νοσοκομεία αντιδρούν πολύ καλά στη χορήγηση Ε.Φ.
Γενικά οι ενέργειες του Plasebo ενεργοποιούνται από την εμπιστοσύνη του ατόμου ότι αυτή η θεραπεία είναι η «κατάλληλη» και δεν εξαρτάται από το Ε.Φ. αυτό καθ’ αυτό.
Υπάρχει άμεση σχέση με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου που λαμβάνει το Ε.Φ. και της αποτελεσματικής δράσης του Ε.Φ.
Τα εικονικά αυτά φάρμακα αν και θεωρούνται φαρμακολογικός ανενεργά μπορούν να επιφέρουν ποικίλες θετικές ή αρνητικές επιδράσεις στον οργανισμό (βελτίωση νόσου Parkinson, κατάθλιψης, αρτηρ. Υπέρτασης, βελτίωση πόνου).
Placebo/Nocebo : το placebo εκφράζει τις θετικές αντιδράσεις του Ε.Φ. στον οργανισμό η λέξη Nocebo ή «αρνητικό placebo» μελατινική ρίζα που σημαίνει «θα βλάψω» αναφέρεται σε αρνητικές επιπδράσεις μίας παθολογικής ή πλασματικής θεραπείας οι οποίες δεν εζηγούνται με βιομηχανικούς όρους.
Άλλα ακόμα και οι «αναφερόμενες» ανεπιθύμητες από τους ασθενείς, ενέργειες των placebos [γαστρεντερικά ενοχλήματα, ναυτία, εμετός συμπτώματα από Κ.Ν.Σ. (αϋπνία, ζάλη, κεφαλαλγία, παραισθήσεις, τρόμος χειρών, παχυσαρκία)] μέχρι και ενφάνιση εξανθημάτων!!!, κνίδωσης, ενισχύουν την βεβαιότητα του ατόμου στο οποίο χορηγείται το Ε.Φ. ότι πρόκειται για «αληθινό» με θετική ή αρνητική δραστικότητα, κατάλληλο για την νόσο του φαρμάκου.
Στην πράξη το Nobeco περιλαμβάνει 3 φαινόμενα :
- 1. “ΑΛΗΘΙΝΟ» φάρμακο με παράδοξες παρενέργειες. Δύσκολα να αναγνωριστούν οι πραγματικές από τις μη αναμενόμενες φαρμακολογικές παρενέργειες.
- 2. «ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΟ» φάρμακο με προσδοκώμενες αρνητικές παρενέργειες. Τονίζεται στο άτομο με υπερβολικό τρόπο οι αναμενόμενες παρενέργειες που φάρμακου.
- 3. «ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ» placebo. Αναφέρεται στην λήψη ουσίας placebo που χορηγείται στο άτομο και ανταποκρίνεται στη λήψη της σαν να πρόκειται για πραγματικό φάρμακο εκδηλώνοντας αρνητικές αντί για θετικές παρενέργειες.
Υπάρχει σχέση ανάμεσα στα χαρακτηριστικά της προςσωπικότητας του ατόμου και της δράσης που εμφανίζει το Ε.Φ.
Έτσι άτομα που εμφανίζουν «εξαρτώμενη προσωπικότητα» άτομα που επιδιώκουν την φιλική σύνδεση με τον γιατρό τους («εξαρτημένη» σχέση ασθενούς, γιατρού) αναφέρουν συνήθως μεγάλες ωφέλειες από την λήψη Ε.Φ.
Επίσης άτομα με υστερικόμορφη προσωπικότητα αναφέρουν εύκολα τα «καλά αποτελέσματα του Ε.Φ. αλλά και τα «κακά» αποτελέσματα του Ε.Φ.
- · ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ. Χαρακτηρίζεται από την παραδοχή, εγκατάλειψη, ανάθεση υπευθυνότητας σε άλλα άτομα. Τα άτομα με το είδος της προσωπικότητας αυτής χρειάζεται υποστήριξη από το περιβάλλον τους. Πολύ συχνά η σχέση αυτή προκαλεί προβάδισμα στα προβλήματα των οικείων τους, σε σχέση με τα δικά τους. Στα άτομα αυτά λείπει η αυτοπεποίθηση, νοιώθουν έντονα ανεπαρκείς, έντονα αδύναμοι να φροντίσουν τον εαυτό τους. Πιστεύουν ότι όλοι οι άλλοι είναι πιο ικανοί από αυτά, ενώ διστάζουν παράλληλα να εκφράσουν και να υποστηρίξουν τις απόψεις τους, βασικά γιατί φοβούνται τις αντιδράσεις των άλλων. Η εξάρτηση αυτή μπόρει να «καμουφλάρεται» πίσω από προβλήματα συμπεριφοράς (υστερικόμορφες αντιδράσεις, οριακή συμπεριφορά).
- · ΥΣΤΕΡΙΚΟΜΟΡΦΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Προσωπικότητα που γενικά επιδιώκει την προσοχή των άλλων. Τα άτομα αυτά ασχολούνται υπερβολικά με την εμφάνιση τους, συμπεριφέρονται με «δραματικούς» τόνους (έκφραση υπερβολική επιφανειακών συναισθημάτων). Συνήθως συγκεντρώνουν την συμπάθεια και το ερωτικό ενδιαφέρον των άλλων. Συνάπτουν συχνά σχέσεις φιλικές αλλά και ερωτικές πολύ εύκολα με επιφανειακό και εφήμερο χαρακτήρα. Πίσω από τους «μασκαρεμένους» τρόπους συμπεριφοράς και της τάσης υπερβολικής προβολής των σωματικών προβλημάτων τους, συνήθως υποβόσκουν βασικές επιθυμίες για εξάρτηση και προστασία.
Ορισμένα άτομα με ψυχοπαθητική προσωπικότητα εμφανίζουν ΕΞΑΡΤΗΣΗ απο το placebo και απαιτούν καταπιεστικά αύξηση της δόσης του Ε.Φ.
Επίσης τα άτομα αυτά μπορεί να εμφανίσουν «ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΣΤΕΡΗΣΗΣ» (αν είναι δυνατόν!!!) με την διακοπή του εικονικού φάρμακου που λαμβάνουν.
Dr. ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ
Ref.: - Placebo : Bet. Heal. Chan
- Merck Man – Ham Ed.
- Κλιν. Φαρμάκων Ν. Καλλιακμάνης
