Σαν ανοσία ετυμολογικά (α = στερητικό και νόσος) ονομάζεται η ικανότητα κάθε οργανισμού να αμύνεται ενάντια σε κάθε εξωτερικό και βλαπτικό παράγοντα.

Η ικανότητα αυτή του οργανισμού εξαρτάται από το ανοσολογικό του σύστημα, το οποίο αποτελείται από πλειάδα οργάνων (ήπαρ, σπλήνας) – κυττάρων (μακροφάγα, Τ & Β κύτταρα, φυσικά κυτταροκτόνα κύτταρα) – ουσιών που συνδέονται με τη φλεγμονή (κυτταροκίνες – λευκοτρίνες). Όλα αυτά συνεργάζονται μεταξύ τους με ορμονικούς και ομοιοστατικούς μηχανισμούς με τελικό σκοπό την παραγωγή αντισωμάτων τα οποία δεσμεύουν του βλαπτικούς εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες, ουσίες που ορίζονται γενικά σαν αντίγονα [αντιγονικοί ερεθισμοί) οι οποίοι προκαλούν τη γένεση αντισωμάτων (αμυντικών κυττάρων)] από το ανοσοποιητικό σύστημα.

Στον ανθρώπινο οργανισμό η ανοσία διακρίνεται σε κληρονομική εκείνη που κληρονομεί το παιδί από την μητέρα του και σε επίκτητη (acquired) κληρονομική-έμφυτη (innate).

Επίκτητη είναι η ανοσία η οποία αναπτύσσεται κατά την διάρκεια της ζωής όπου κάθε φορά κατά την οποία ο οργανισμός έρχεται σε επαφή με βλαπτικό παράγοντα (αντιγόνο) «εντυπώνει» αυτό στην ανοσολογική-ανοσοποιητική μνήμη του αναπτύσσοντας με τον τρόπο αυτό μηχανισμούς αυτοπροστασίας σε ενδεχόμενη μελλοντική επαφή.

Στους παραπάνω μηχανισμούς στηρίζονται οι ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΙ (δηλαδή στη δημιουργία επίκτητης ανοσίας).

ΠΕΡΙ ΕΜΒΟΛΙΩΝ

Η ανακάλυψη και ευρεία εφαρμογή των εμβολίων, του γενικότερου εμβολιασμού, καλύπτει ένα σημαντικά μεγάλο τομέα της Ιατρικής εκφράζοντας την έννοια της Προληπτικής Ιατρικής η οποία αντανακλάται στο αξίωμα της Ιατρικής Επιστήμης «καλύτερα να προλαβαίνεις μία νόσο, παρά να θεραπεύεις αυτήν».

23.000.000 άνθρωποι κάθε χρόνο σώζονται από τους εμβολιασμούς.

Οι εμβολιασμοί σε παγκόσμια κλίμακα πρόληψης έχουν εξαλείψει νοσήματα τα οποία σε παλαιότερες εποχές αποδεκάτιζαν την ανθρωπότητα (π.χ. η ευλογιά έχει εξαλειφθεί από το έτος 1980).

Η πολιομυελίτιδα εμφανίζει ενδημίες σε 3 χώρες του κόσμου τώρα πια (στο Πακιστάν, Νιγηρία, Αφγανιστάν).

Κατά τα έτη 2001-2011 οι θάνατοι από ιλαρά μειώθηκαν σε ποσοστό 70% παγκοσμίως.

Τι είναι το εμβόλιο – ποια είναι η σύνθεσή του;

Σαν εμβόλιο ορίζεται η χορήγηση σε ένα ζώντα οργανισμό κατάλληλου υλικού, συστατικών τα οποία περιέχουν παθογόνους παράγοντες (μικρόβια, ιούς, τμήματα μικροβίων, ανασυνδυασμένο DNA μικροοργανισμών σε κατάλληλη ποσότητα και επεξεργασία).

Η χορήγηση του εμβολίου προκαλεί στον οργανισμό γένεση αντισωμάτων που αντιμετωπίζουν τη συγκεκριμένη λοίμωξη και αυτό γίνεται με την είσοδο ζωντανών μικροβίων ή κατάλληλα επεξεργασμένων ιών που περιέχονται στο εμβόλιο και ονομάζονται αντιγόνα.

Με τον τρόπο αυτό ο κάθε οργανισμός αναπτύσσει ανοσία επίκτητη* στα συγκεκριμένα αντιγόνα.

Επίκτητη ανοσία (μη έμφυτη). Η ανοσία του οργανισμού η οποία προέρχεται μετά αντιγονικό ερεθισμό.

Η μετά τον εμβολιασμό επίκτητη ανοσία που αναπτύσσει ο οργανισμός διατηρείται είτε για ορισμένο χρονικό διάστημα (εμβόλιο κοινής γρίπης) είτε διατηρείται ισοβίως (εμβόλιο ιλαράς).

Τα εμβόλια ανάλογα με τους αντιγονικούς παράγοντες που περιέχουν διακρίνονται :

1. ΜΟΝΟΔΥΝΑΜΑ : περιέχουν ένα και μόνον αντιγονικό παράγοντα εξ ‘ου και η ονομασία απλά εμβόλια.
2. ΠΟΛΥΔΥΝΑΜΑ : τα οποία περιέχουν περισσότερα από ένα αντιγόνα π.χ. «τριπλό εμβόλιο» για καταπολέμηση του – κοκκύτη – διφθερίτιδας – τετάνου.

Γενικά η αμυντική προστασία που παρέχει ένα εμβόλιο εξαρτάται από το είδος του εμβολίου. Έτσι μερικά εμβόλια (π.χ. τετάνου εμβόλιο) πρέπει να γίνεται «αναμνηστική δόση» κάθε 1 χρόνια για «ανανέωση» της ανοσιακής απάντησης.

Άλλα εμβόλια όπως εμβόλια Ιλαράς, Ερυθράς, Παρωτίτιδας χορηγούνται σε επαναληπτική «αναμνηστική» δόση στην ηλικία των 4-5 ετών.

Τι περιέχουν τα εμβόλια;

1^η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ : Αντιγόνα (ζώντες εξασθενημένοι ιοί, μικρόβια όπως εμβόλια πολιομυελίτιδας – ιλαράς – ερυθράς – παρωτίτιδας).

2^η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ : Αδρανοποιημένοι νεκροί ιοί ή μικρόβια ή στελέχη μικροβίων (όπως εμβόλια γρίπης – πολιομυελίτιδας – ηπατιτίδων – αιμόφιλα κοκκύτου.

3^η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ : Αδρανοποιημένοι εξωτοξίνες μικροοργανισμών όπως εμβόλια τετάνου – διφθερίτιδας ή τμήμα ιού μικροβίου (γρίπης εμβόλιο – ανεμοβλογιάς – αιμοφίλου ινφλουένζας.

4^η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ : Ειδικές πρωτεΐνες όπως εμβόλιο ηπατίτιδας Β το οποίο παρασκευάζεται από τεχνική ανασυνδυασμένου DNA.

Ποιες είναι οι προϋποθέσεις εμβολιασμού;

1. Μη εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών.
2. Εξασφάλιση ισόβιας ανοσίας.
3. Να παρέχεται η δυνατότητα μέτρησης (εκτίμηση) της αντισωματικής απάντησης (της παραγωγής αντισωμάτων).

Γενικά η σύνθεση των εμβολίων περιλαμβάνει :

1. ΙΣΟΤΟΝΟ ΔΙΑΛΥΜΑ NaCL ή H₂O ΑΠΕΣΤΑΓΜΕΝΟ

Θρεπτικό Υλικό ιστικών Καλλιεργειών.

2. ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΑ – ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ : Ίχνη χημικών ουσιών που χρησιμεύουν για την παρεμπόδιση ανάπτυξης μικροβίων ή για την σταθεροποίηση του αντιγόνου όπως αντιβιοτικά – φορμαλδεΰδη – γλυκίνη – ζελατίνη – άλατα υδραργύρου (θειοσερμάλη).

3. ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΤΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗΣ, ώστε να προάγεται η μεγαλύτερη παραγωγή αντισωμάτων.

ΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΣΕ ΒΑΘΕΙΑ ΕΝΔΟΜΥΪΚΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ.

Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΜΒΟΛΙΩΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΕ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ +2^οC, +8^oC ΚΑΙ ΜΕ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΣ.

ΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ ΑΔΡΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΙΟΥΣ ή ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΥΠΟΛΕΙΠΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΛΗΤΗ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ, ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ Η ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΚΑΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΕΞΑΣΘΕΝΗΜΕΝΟΥΣ ΙΟΥΣ.

                                                                                   Dr. Νίκος Καλλιακμάνης

Βιβλιογραφία:

-Βικιπαίδεια

-ΚΕΕΛΠΝΟ

-ELF

-ERS

-Merck Manual 18^th ed.