Η μεμβράνη του κάθε κυττάρου (σε πολλούς οργανισμούς είναι το τοίχωμα του κυττάρου) αποτελεί φυσικό εμπόδιο μεταξύ του ενδοκυττάριου και του εξωκυττάριου χώρου.

Η σύνθεση μεταξύ ένδο-έξωκυτταρικού περιβάλλοντος είναι τελείως διαφορετική αλλά απόλυτα ελεγχόμενη.

Έτσι, στο εσωτερικό των κυττάρων υπάρχουν ένζυμα όπως ΑΤΡαση που δρούν στην ανταλλαγή Na+ K και διατηρεί έτσι υψηλό επίπεδο Καλίου (Κ) στο εσωτερικό των κυττάρων, με παράλληλη διατήρηση του Na σε υψηλά επίπεδα διατηρώντας την φυσιολογική χημική διέγερση.

Ο ενδοκυττάριος χώρος βρίσκεται σε λειτουργική ισορροπία με τον εξωκυττάριο χώρο (χώρος έξωθεν του κυττάρου).

Κάθε μεταβολή της φυσιολογικής αυτών ισορροπίας προκαλεί την εμφάνιση οιδήματος (πρήξιμο).

 

ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΟΙΔΗΜΑΤΟΣ

Η φυσιολογική κατανομή των υγρών στο ανθρώπινο σώμα έχει ως εξής : 

• ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΟΣ ΧΩΡΟΣ καταλαμβάνεται 2/3, 

• ΕΞΩΚΥΤΤΑΡΙΟΣ ΧΩΡΟΣ το 1/3 (βλέπε σχήμα).

 

 

 

 

 

 

Το οίδημα ορίζεται σαν αύξηση υγρών στο διάμεσο (μεσοκυττάριος χώρος).

Γενικώς οίδημα ονομάζεται μία τοπική η γενικευμένη κατάσταση κατά την οποία οι ιστοί του σώματος περιέχουν μεγάλη ποσότητα υγρού που προέρχεται από τους ιστούς είτε ενδοκυττάρια είτε εξωκυττάρια.

 

• ΕΝΔΟΚΥΤΤΑΡΙΟ ΟΙΔΗΜΑ

Προέρχεται από συλλογή υγρού στον ενδοκυττάριο χώρο. 

Προκαλείται το είδος αυτό του οιδήματος από 3 μηχανισμούς.

 Έλλειψη επαρκούς θρέψης των κυττάρων

Αυτό προέρχεται από την μη καλή αιμάτωση των ιστών (πρόκληση ισχαιμίας) η οποία προκαλεί ανάπτυξη ωσμωτικών μηχανισμών και συσσώρευση υγρού εντός των κυττάρων.

 Φλεγμονή 

Φλεγμονή οδηγεί σε αλλοιώσεις της μεμβράνης των κυττάρων, αύξηση διαπερατότητας των αγγείων. Δημιουργία ώσμωσης και σχηματισμό οιδήματος.

 Καταστολή μεταβολικών συστημάτων του κυττάρου

 

• ΕΞΩΚΥΤΤΑΡΙΟ ΟΙΔΗΜΑ (Ε.Ο)

Το εξωκυττάριο οίδημα προκαλείται από συλλογή υγρού στα μεσοδιαστήματα των κυττάρων.

Το Ε.Ο. προκαλείται από τους εξής μηχανισμούς.

1. Διαφυγή υγρού από τα τριχοειδή αγγεία (αγγεία που φέρουν λεπτά τοιχώματα τα οποία επιτρέπουν ανταλλαγή ουσιών μεταξύ αίματος και κυττάρων αγγεία μικρής διαμέτρου (σαν τρίχα : εξ ου και η ονομασία της). Δεν φέρουν βαλβίδες. Αποτελούν τον συνδετικό κρίκο αρτηριδίων, φλεβιδίων.

2. Ανεπάρκεια λεμφικού συστήματος για την επαναπροώθηση του υγρού στα αγγεία.

Ο ασκίτης και ο υδροθώρακας είναι όροι και χαρακτηριστικά παραδείγματα που αναφέρονται στην υπερβολική συγκέντρωση υγρού στην περιτοναϊκή και υπεζωκοτική κοιλότητα αντίστοιχα.

Το γενικευμένο οίδημα παλαιότερα ονομαζόταν ύδρωψ.

Το οίδημα προέρχεται από αύξηση της διαπερατότητας των τοιχωμάτων των τριχοειδών αγγείων, από αυξημένη πίεση επί των τριχοειδών λόγω απόφραξης φλεβών ή καρδιακής ανεπάρκειας, από λεμφική απόφραξη από νόσους των νεφρών. Ελάττωση των πρωτεϊνών του πλάσματος (υπολευκωματιναιμία) – διαταραχές του μεταβολισμού του ύδατος και των ηλεκτρολυτών, κακή θρέψη.

Θεραπεία : Η κατάκλιση βοηθάει στην ανακούφιση του οιδήματος των κάτω άκρων. Επί οιδήματος περιορίζεται η ποσότητα του προσλαμβανόμενου αλατιού και ύδατος.

Η χορήγηση διουρητικών γίνεται όταν υπάρχει καλή λειτουργία των νεφρών.

Περίπου το ¼ του εξωκυττάριου χώρου αποτελείται από τον όγκο του πλάσματος και τα υπόλοιπα ¾ είναι το διάμεσο υγρό.

Οι παράγοντες που παθολοφυσιολογικά ενοχοποιούνται στον σχηματισμό του οιδήματος είναι η εξής : 

α) Η μεταβολή των δυνάμεων [υδροστατική – καλλοειδωσμωτική πίεση] οι οποίες διέπουν την ανταλλαγή υγρών μεταξύ του πλάσματος και διαμέσου χώρου, ώστε να ευοδώνεται η κίνηση του υγρού στον διάμεσο χώρο (βλέπε σχήμα).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Σχηματικά η πιέσεις αυτές εμφανίζονται στο σχήμα 1.

 

 

 

 

Σχήμα 1

 

 

ΕΝΑΛΛΑΓΗ – ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΥΔΑΤΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΛΑΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΩΝ

Η εναλλαγή H2O μεταξύ των 2 ιστών υγρών γίνεται μέσω τοιχώματος των τριχοειδών και ακολουθεί την θεωρία του Starling (διαφορές καλλιοειδωσμωτικής και υδροστατικής πίεσης στο φλεβικό και αρτηριακό σκέλος των τριχοειδών) (Βλέπε Σχήμα 1).

Έτσι, στα αρτηριακά τριχοειδή η κολλοειδωσμωτική πίεση που εξαρτάται από τις πρωτεΐνες του πλάσματος (κυρίως στις λευκωματίνες) είναι μικρότερη του υδροστατικής πίεσης. Με τον τρόπο αυτόν εξέρχεται H2O εκτός πλάσματος προς το υγρό των ιστών.

Στα φλεβικά τριχοειδή συμβαίνει το αντίθετο και επειδή η κολλιοειδωσμωτική πίεση επικρατεί σημειώνεται επαναφορά του H2O εκ του υγρού των ιστών  πλάσμα. Φυσιολογικά τα ποσά αυτά του H2O εξισώνονται και έτσι επιτυγχάνεται η συνολική ανανέωση του υγρού στοιχείου του εξωκυττάριου χώρου με την παρουσία εντός αυτού ηλεκτρολυτών και λοιπών κρυσταλλοειδών ουσιών. Στην παραπάνω λειτουργία συμμετέχει και η λέμφος.

Η αύξηση της υδροστατικής πίεσης θα έχει σαν αποτέλεσμα τον σχηματισμό οιδήματος και αυξημένη ωσμωτική πίεση στα μεσοκυττάρια διαστήματα η οποία προκαλείται από την αυξημένη παρουσία Na σε αυτά.

β) Στην δημιουργία του οιδήματος συντελεί και η κατακράτηση Na και εξ’ αυτού η συγκράτηση ύδατος στο πλάσμα και τα μεσοκυττάρια διαστήματα.

 

ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΑΙΤΙΑ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ ΕΞΩΚΥΤΤΑΡΙΚΟΥ ΥΓΡΟΥ

 

• ΚΑΤΑΚΡΑΤΗΣΗ Na ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΕΦΡΟΥΣ 

- Κίρρωση ήπατος

- Φάρμακα: Minodixil – ΜΣΑΦ – Οιστρογόνα – Fludrocortisone

- Καρδιακή ανεπάρκεια (πνευμονική καρδιά)

- Κατά την κύηση, προ της εμμήνου ρύσεως οίδημα

- Νεφρωσικό σύνδρομο.

 

• ΜΕΙΩΣΗ ΩΣΜΩΤΙΚΗΣ ΠΙΕΣΗ ΠΛΑΣΜΑΤΟΣ

- Νεφρωσικό σύνδρομο

- Εντεροπάθεια με απώλεια λευκωμάτων

- Μειωμένη σύνθεση λευκωματίνης (ασθένειες ήπατος – κακή θρέψη).

 

• ΑΥΞΗΣΗ ΔΙΑΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΙΧΟΕΙΔΩΝ

- Οξύ σύνδρομο αναπνευστικής διαχείρισης των ενηλίκων

- Αγγειοοίδημα – εγκαύματα – τραύματα

- Ιδιοπαθές οίδημα

- Θεραπεία με ΙΝΤΕΡΛΕΥΚΙΝΗ-2 (IL-2)

- Σύνδρομο σήψης.

 

• ΙΑΤΡΟΓΕΝΗ ΑΙΤΙΑ

- Χορήγηση υπέρμετρης ποσότητας φυσιολογικού ορού.

 

Γενικά με τον όρο οίδημα εννοούμε το πρήξιμο (διόγκωση) που εμφανίζεται σε διάφορα σημεία ή όργανα του σώματος. Η εντόπιση του οιδήματος εξαρτάται από την κατανομή του και αιτιολογία του π.χ. οίδημα πνευμόνων (πνευμονικό οίδημα) – οίδημα κοιλίας (ασκίτης) – οίδημα κάτω άκρων (περιφερικό οίδημα).

Το περιφερικό αυτό οίδημα λόγω της βαρύτητας και όταν ο ασθενής είναι κλινήρης, το οίδημα αυτό μετατοπίζεται στην οσφυϊκή χώρα.

 

ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΣΥΝΟΔΕΥΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΟΙΔΗΜΑ

1. Φλεβική ανεπάρκεια (ανεπάρκεια φλεβικού τοιχώματος).

2. Εγκυμοσύνη (αυξημένη ενδοκοιλιακή πίεση, ορμονικοί παράγοντες).

3. Προεμμηνορυσιακό σύνδρομο (ορμονικοί λόγοι).

4. Νεφρωσικό σύνδρομο (απώλεια λευκωμάτων δια των ούρων).

5. Καρδιακή ανεπάρκεια (κυκλοφορικοί παράγοντες δυσλειτουργία ενδοθηλίου).

6. Κίρρωση ήπατος (μεταβολικές διαταραχές – μείωση παραγωγής λευκωματίνης).

7. Φάρμακα (αναστολείς α-ΜΕΑ, οιστρογόνα, κορτικοειδή).

8. Οιδήματα κάτω άκρων

α) Φλεβική στάση (ετερόπλευρη λόγω θρόμβωσης, κιρσοειδής διερεύνηση φλεβών).

β) Καρδιακή ανεπάρκεια.

γ) Νεφρωσικό σύνδρομο – οξεία σπειραματονεφρίτιδα

δ) Κίρρωση ήπατος

ε) Λεμφοίδημα.

 

ΕΥΡΥΑΓΓΕΙΕΣ : Διάταση μικράς διαμέτρου φλεβών (τροχοειδή) των κάτω άκρων. Η ρήξη των αγγείων αυτών δημιουργεί μπλε-κόκκινο χρώμα και εμφανίζονται μακροσκοπικά σαν «Ιστός Αράχνης». Η κληρονομικότητα – ορμονικές διαταραχές (κύηση – εμμηνορρυσία – λήψη αντισυλληπτικών – εμμηνόπαυση) αποτελούν τα κύρια αίτια της δημιουργίας των ευρυαγγειών, ενώ ορθοστασία, έκθεση στον ήλιο, κάπνισμα, παχυσαρκία, αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες. Η εμφάνιση των ευρυαγγειών μπορεί να είναι το αποτέλεσμα διάτασης μεγαλύτερης διαμέτρου φλεβών (φλεβεκτασίες) ενώ συνυπάρχουν αυτή με σοβαρή ανεπάρκεια φλεβών (κιρσοί). Οι κιρσοί οι οποίοι αποκαλούνται και φλεβίτιδα εμφανίζουν μπλε απόχρωση, οφιοειδή πορεία.

Γενικά η φλεβική ανεπάρκεια των κάτω άκρων εκδηλώνεται σαν α) κιρσοί, β) φλεβεκτασίες, γ) ευρυαγγείες και σε προχωρημένο στάδιο εμφανίζεται και οίδημα το οποίο χαρακτηριστικά ενισχύεται στο τέλος της ημέρας (κόπωση, ορθοστασία) σε αντίθεση με το οίδημα της καρδιακής ανεπάρκειας το οποίο διατηρείται σταθερό σε όλη τη διάρκεια του 24ώρου.

Το οίδημα, αίσθημα βάρους κάτω άκρων, αίσθηση καύσου – με ιδιαίτερη επιδείνωση κατά τους καλοκαιρινούς μήνες ιδιαίτερα χαρακτηρίζουν τους κιρσούς των ποδιών.

Η κατάταξη των οιδημάτων εκτός από την ονοματολογία της εντόπισής τους (καρδιακό-πνευμονικό κάτω άκρων) ξεχωρίζουν και από την παρουσία ή όχι λευκώματος σε αυτήν. Βλέπε Πίνακα. (Διΐδρωμα – Εξίδρωμα).

 

Χαρακτήρες Διΐδρωμα Εξίδρωμα

Χροιά Ελαφρά κίτρινη Ηλεκτρόχρους

Σύσταση Λεπτόρευστο Ιξώδες

Ειδικό βάρος < 1015 >1020

Πηκτικότητα Δεν πήζει Πήζει

Ποσότητα λευκώματος <2,5g/dL <3g/dL

Λακτική Δεϋδρογενάση <200UI >200UI

Λευκοκύτταρα <1000ml και >1000ml

 

ΕΙΔΗ ΟΙΔΗΜΑΤΩΝ

Ασκίτης  Εμβρυϊκός υδρώπας  Υδροθώρακας  Αγγειονευρωτικό οίδημα  Εγκεφαλικό οίδημα  Οιδήματα σε τραυματικά αίτια κατά τον τοκετό  Οιδήματα κύησης  Κληρονομικό οίδημα  Οίδημα λάρυγγος  Οιδήματα από κακή θρέψη  Οίδημα ρινοφάρυγγα  Οίδημα νεογνού  Οίδημα πνευμονικό.

Επίσης υπάρχει κατηγορία οιδημάτων που δεν ανήκει σε καμμία κατηγορία από την παραπάνω και αντιμετωπίζοντας συμπτωματικά.

 

ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΥΝΟΔΕΥΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΟΙΔΗΜΑΤΑ (συλλογή υγρού)

• ΑΣΚΙΤΗΣ : Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από το askos. Δηλώνει την παρουσία υγρού, παθολογική συσσώρευση, συσσώρευση υγρών στον περιτοναϊκό χώρο.

Αίτια : Πολλαπλά. Αφορούν την λειτουργικότητα του ήπατος (νοσήματα – αγγειακά αίτια) και την κατάσταση που περιτοναίου (μεταστάσεις – λοιμώξεις).

 

• ΑΓΓΕΙΟΝΕΥΡΩΤΙΚΟ ΟΙΔΗΜΑ – 

• ΑΓΓΕΙΑΚΟ ΟΙΔΗΜΑ : Σαφές περιεγραμμένο, μερικές φορές επώδυνο, αλλεργικής αιτίας οίδημα, προσβολή αγγείων και ιστών. Συνήθως χωρίς κνησμό. Η πρόκληση οιδήματος βλεφάρων, χειλιών, αυτιών είναι συνήθης και προκαλείται από κνίδωση (50%), αλλά το οίδημα λάρυγγος όταν εμφανιστεί είναι επικίνδυνο και μπορεί να προκαλέσει ασφυξία.

Αίτια : Λοιμώξεις, παρασιτώσεις, φάρμακα

 Αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου αγγειοτασίνης α-ΜΕΑ 

 Ιντερφερόνη, ανάλογα ιντεκρίνης

 Αναστολείς ρενίνης, διπεπτιδυλ-πεπτιδάση.

 Τροφές (αυγό, ψάρι, όστρακα)

 Έντομα

 Γύρη ανθών 

 Χρωστικές

 Συντηρητικά τροφίμων.

Η κνίδωση δεν συνοδεύεται πάντα από αγγειοίδημα.

• 50% έχει μόνο κνίδωση.

• 40% συνδυάζεται κνίδωση και αγγειοίδημα.

• 10% αγγειοίδημα.

• ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΟΙΔΗΜΑ : Υπερβολική συσσώρευση υγρού (οίδημα) στους ενδο-εξωκυτταρικούς χώρους του εγκεφάλου.

Αίτια : Τραύματα Α.Ε.Ε. – Μηνιγγίτιδα Εγκεφαλίτιδα – Ταχεία μετάβαση σε μεγάλο ύψος.

 

• ΟΙΔΗΜΑΤΑ ΚΥΗΣΗΣ : Εμφανίζεται την 23η εβδομάδα της κύησης. Διαρκεί μέχρι τον τοκετό.

Αίτια : Φυσιολογική κατακράτηση υγρών κατά την εγκυμοσύνη, εξωγενής πίεση και αρτηριών κάτω άκρων από το αυξανόμενο μέγεθος της μήτρας.

 Υπερτασική νόσο κύησης.

 Προεκλαμψία.

• ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟ ΑΓΓΕΙΟΙΔΗΜΑ : Κληρονομείται με τον αυτοσωματικό επικρατούντα χαρακτήρα. Οφείλεται σε έλλειψη του αναστολέα C1-εστεράσης (παράγοντα συστήματος συμπληρώματος) έχει τύπους Ι, ΙΙ, ΙΙΙ.

ΤΥΠΟΣ Ι : 80-85% μειωμένα επίπεδα C1-αναστολέα.

ΤΥΠΟΣ ΙΙ : 10-15% εστεράση μη λειτουργική C1-εστεράση

ΤΥΠΟΣ ΙΙΙ : Εμφανίζεται συνήθως σε γυναίκες. Υπάρχει δομική ανωμαλία στο μόριο πρωτεΐνης και λευκωματίνης πλάσματος.

 

• ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΟ ΟΙΔΗΜΑ : Ανεπάρκεια λειτουργίας κάμψης της αριστερής κοιλίας της καρδιάς. Λίμναση αίματος – κατάληψη των κυψελίδων από υγρό που κινείται σαν «ανερχόμενη παλίρροια».

Αίτια : Καρδιακή ανεπάρκεια, Αρτηριακή Υπέρταση.

 

Το οίδημα κατατάσσεται ανάλογα με τον τύπο του (ζυμώδες, μη ζυμώδες, σκληρό) την έκτασή του, την εντόπισή του, την συμμετρική κατανομή του, τον βαθμό υποχώρησης που εμφανίζει κατά την πίεση που ασκείται.

 

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Στρέφεται κατά της αιτίας που προκαλεί το οίδημα.  Μετά την διάγνωση ακολουθεί η θεραπεία τον υποκείμενου αιτίου του οιδήματος (ανεπάρκεια καρδιάς, νεφρών).

 

Dr. ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ

 

 

Ref.: - Merck Manual

- Βικιπαίδεια